گنبد جبلیه، تنها بنای سنگی کرمان

وقتی وارد شهر کرمان می شوید، نام گنبد جبلیه را از مردم این شهر که بپرسید همه به اتفاق با اشتیاق خاصی به شما آدرس این جاذبه را خواهند داد. تقریبا تمام گردشگرانی که به شهر کرمان سفر می کنند بازدید از گنبد جبلیه جزء مقاصد اصلی آنها خواهد بود. تاریخ دقیق ساخت بنا مشخص نیست اما از ساختار آن می توان حدس زد که در اوخر دوره ساسانی ساخته و اوایل دوره اسلامی مرمت شده و یا معماران اوایل دوره اسلامی آن را با الهام از معماری دوره ساسانی بنا کرده اند. بسیاری از کارشناسان باستان شناسی که بر روی قدمت این بنای تاریخی کار می کنند به اتفاق گفته اند که گنبد جبلیه در استان کرمان سرگذشت واقعی خودش را بیان نمی کند و همین دلیلی شده تا کارشناسان تاریخ های مختلفی را برای این بنای تاریخی بیان کنند.

بر همین اساس عده ای می گویند که این بنای تاریخی در گذشته یک آتشکده بوده اما به دلیل اینکه معماری آن هیچ شباهتی به آتشکده ندارد این نظریه لغو می شود، گروهی دیگر از کارشناسان هم می گویند که این بنا آرامگاه یکی از زرتشتیان بوده است و مربوط به اواخر دوره ساسانی است. اما عده ی دیگری می گویند به این دلیل که به این گنبد گبری می گویند، پس قدمت این بنا به دوران قبل از اسلام باز می گردد. این بنای ارزشمند تاریخی در سال ۱۳۱۶ توسط وزارت فرهنگ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید و در سال ۱۳۸۳ پس از مرمت تبدیل به گنجینه جبلیه (کتیبه‌های تاریخی) شد.

به گفته ی یکی از نویسندگان نامدار انگلیسی که جغرافیدان هم است در مورد گنبد جبلیه گفته است:

«از قبرستان که رد می‌شوید یک ساختمان هشت ضلعی سنگی خواهید دید که گنبدی به شکل دو هلال بر آن قرار گرفته و قطر داخل آن ۱۸ فوت و هر طرفی نیز ۱۸ فوت و نوک آن اجری و منتهی الیه آن دایره می‌باشد. این محل را جبلیه می‌نامند و تنها ساختمان سنگی کرمان همین گنبد جبلیه‌ است.»

معماری گنبد جبلیه در استان کرمان

این بنای ارزشمند تاریخی در استان کرمان به صورت هشت ضلعی ساخته شده و سنگ عمده مصالحی بوده که در ساخت آن به کار رفته است. در هر ضلع این بنا هشت در به عرض دو متر قرار دارد، در حال حاضر به خاطر استحکام بنا هفت در را با سنگ پوشانده اند و تنها یک در را باز نگه داشته اند. سقف گنبد جبلیه را از آجر ساخته اند و داخل آن را با گچبری های زیبا جلوه داده اند. مصالح به کار رفته در دیوارها سنگ لاشه با ملات گچ از بیرون و آهک از داخل است. یک نکته ی مهم و جالب در ساخت این بنا تمام سنگی استفاده از شیر شتر در ساخت آن بوده است. البته برخی از کارشناسان و صاحب نظران این مورد را رد کرده و نپذیرفته اند.

کتیبه های کشف شده در گنجینه جبلیه

درون این گنبد تاریخی، یک کتیبه ی ارزشمند وجود دارد به نام کتیبه ی مسجد آبدر اشکان که مربوط به بنای یادبود یک مسجد در ارتفاعات شهرستان بافت است که برروی قطعه سنگی طبیعی و به خط کوفی حک شده است.

دیگر قطعه ارزشمند و تاریخی در سال ۱۳۷۷ در گنبد جبلیه کرمان توسط فردی به نام وسط احمد ایلاقی کشف شد و به سازمان میراث فرهنگی استان کرمان تحویل داده شد. ابعاد این سنگ قبر در حدود ۲۶×۲۲ بوده و دارای دو بخش مهم است. یکی نوار حاشیه‌ ای و دیگری نوشتار وسط که در یک کادر قرار گرفته است. حایه کتیبه که از قسمت پایین گوشه سمت راست شروع می شود ، شامل آیه ‪ و بخشی از آیه‪ .سوره مبارکه آل عمران است

در این گنبد تقریبا بیش از ۱۲۰ قطعه سنگ حجاری شده کشف شده که مربوط به دوره های مختلف تاریخی می شوند، از جمله ی این سنگ ها عبارتند از سنگ هزار ساله رابر، سنگ مقبره خواجه اتابک مربوط به دوران سلجوقی و سنگ قبر میرزا آقاخان، پسر میرزا احمد علی خان وزیری نویسنده تاریخ کرمان و چندین نمونه وقف سنگی و … اشاره کرد.

دسترسی به گنبد جبلیه در استان کرمان

آدرس: استان کرمان، شهر کرمان، خیابان شهدا

به منظور دسترسی به گنبد جبلیه در استان کرمان، باید به سمت کوه های صاحب الزمان و خیابان زریسف در شرقی ترین قسمت شهر کرمان بروید. برای بازدید از نمای بیرونی ساختمان هر زمانی که بروید همه چیز محیا است چون هیچ حصاری دور این بنا نیست اما برای بازدید از فضای داخلی بنای گنبد جبلیه باید در روزهای غیر تعطیل حتما به این مکان سفر کنید.

جاذبه های اطراف گنبد جبلیه در استان کرمان

مجموعه‌ی ابراهیم خان

مجموعه ی ابراهیم خان در استان کرمان یکی از مجموعه های تاریخی و بسیار زیبای شهر کرمان است که از دوران قاجار تاکنون در این شهر باقی مانده است. این مجموعه از بازار حمام آب انبار مدرسه و … تشکیل شده است. مجموعه ابراهیم خان تا حدود زیادی بر اساس معماری دوره‌ی صفوی ساخته شده است.

آدرس: استان کرمان، شهر کرمان، خیابان شهید تجلایی، جنب مجموعه‌ی گنجعلی خان

قلعه دختر کرمان

یکی از قدیمی ترین قلعه هایی که در شهر کرمان وجود دارد قلعه ی دختر یا آتشکده ی آناهیتا است. این قلعه دختر در کرمان به قلعه کهنه هم معروف دلیلش هم قدمت بالای آن است. قلعه دختر بر روی صخره‌ای سنگی قرار دارد و ارتفاع این صخره حدود ۴۰۰ متر و مساحت روی صخره ۲۰ هکتار است. قدمت و تاریخ این قلعه به قبل از اسلام برمیگردد.

آدرس: استان کرمان، شهر کرمان، خیابان انقلاب، نزدیک پارک جنگلی انقلاب

قلعه اردشیر کرمان

یک قلعه ی تاریخی در استان کرمان وجود دارد که نام آن قلعه ی اردشیر است. این قلعه در قسمت شرقی شهر کرمان بر روی تپه ای قرار دارد و نامی که بر روی آن است به دلیل قرار گرفتن آن بر روی این تپه و ظاهر آن است. قلعه اردشیر از آثار باقی مانده قبل از ورود اسلام به داخل ایران است و هم اکنون از آن خرابه‌ای باقی مانده است. قلعه اردشیر در ارتفاع ۱۵۰ متری شهر کرمان است.

آدرس: استان کرمان، شهر کرمان خیابان انقلاب، نزدیک پارک جنگلی انقلاب

---

منبع: مجله گردشگری الی گشت